De aanleiding
Sinds de sluiting van de Staatsmijnen loopt het inwonersaantal in Heerlen terug. Daar waar de Staatsmijnen vroeger veel geld in de openbare ruimte staken, worden de gemeentelijke onderhoudsbudgetten alleen maar minder als gevolg van de krimp. Dit vertaalt zich in het straatbeeld, waardoor steeds meer inwoners vinden dat de kwaliteit van hun wijk verbeterd moet worden. Als Pieter Bonnema in 2018 het jaarplan voor de afdeling beheer en onderhoud moet opstellen met een sterk gereduceerd budget, bedenkt hij dat deze gegevens misschien wel te combineren zijn. Wat als  de inwoners van Heerlen de mogelijkheid krijgen om zélf de verantwoordelijkheid te nemen voor het onderhoud van de openbare ruimte?  Tegen betaling uiteraard. Goed voor de betrokkenheid bij de eigen leefomgeving en voor de portemonnee.  Om te voorkomen dat het verdiende geld direct weer online bij online multinationals terechtkomt, betaalt de gemeente de bedragen uit in een lokale digitale valuta; het Heerlens Heitje. Deze Heitjes kunnen vervolgens weer besteed worden bij lokale winkels en bedrijven die op deze manier ook profijt hebben van de Heerlense aanpak.

Dit idee vindt gehoor bij Wethouder Claessens; “Het gaat er eigenlijk om hoe je je samenleving ook al weer samen kunt inrichten. In de periode van de Staatsmijnen, maar ook in de hele periode van de verzuiling, was het samenleven georganiseerd. Dat hebben we eind jaren zestig losgelaten. En toen zijn we allemaal aan het zoeken gegaan. Hoe moet je weer een samenleving zijn? En hoe doe je dingen samen?  Het idee is goed, maar de uitvoering is nog wel een puzzel.  Welke randvoorwaarden kun je als overheid aan je burgers meegeven om een dergelijk project te laten slagen en hoe organiseer je het praktisch?”.  Er is tijd, geld en kennis nodig om dit idee uit te werken tot een uitvoerbaar concept.

De obstakels
Nadat Bonnema het idee op de Heerlense Smart Services Campus voor een aantal partijen presenteert, schrijven ze gezamenlijk een voorstel voor het Europese Subsidieprogramma “Urban Innovative Actions”.  Ook de Europese Commissie ziet de potentie van het project en verschaft een subsidie aan de gemeente Heerlen en de projectpartners;  Heerlen Mijn Stad, CoTown, Brightlands Smart Services Campus, buurtorganisatie GMS, CBS en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Vanaf dat moment wordt het mogelijk om het plan ook technisch en juridisch vorm te geven. De projectpartners ontwikkelen een digitaal platform om de onderhoudstaken  aan te bieden en een app die als een soort digitale portemonnee werkt  voor de inwoners en ondernemers van Heerlen. Met behulp van de blockchaintechnologie worden de verdiende -en uitgegeven-  Heitjes bijgehouden. De technische uitvoering is echter niet het meest lastige obstakel van het hele project. Er zijn nog een aantal zaken die óók geregeld moeten worden voordat het project van start kan.

Hoe kijkt de Belastingdienst bijvoorbeeld naar burgers die onderhoudstaken uitvoeren voor hun gemeente tegen betaling? Strikt genomen ben je dan een ondernemer die BTW moet afdragen. De administratieve rompslomp die hiermee gemoeid gaat zal veel Heerlenaren demotiveren om ook echt wat taken te gaan oppakken. Reden te meer voor Bonnema om samen met toenmalig burgemeester Emile Roemer in gesprek te gaan met de Belastingdienst. Uiteindelijk treffen ze een regeling waarbij de deelnemers van het project niet BTW-plichtig zijn. “Natuurlijk moet je het verdiende bedrag nog wel aangegeven bij de inkomstenbelasting, maar dat is echt een verwaarloosbaar bedrag”, licht Bonnema toe.

Zo waren er ook gesprekken met De Nederlandse Bank. Het is immers niet de bedoeling dat er vanuit het niets geld gecreëerd wordt met cryptovaluta. Dit probleem tackelt de gemeente Heerlen  doordat er voor ieder digitaal muntje wat in het systeem in omloop is, een euro op de gemeentebalans staat. Dus ja, de gemeente creëert een eigen valuta, maar de tegenwaarde daarvan staat gewoon op de balans. De waarde van het Heitje is dus ook vastgezet op de waarde van de Euro. Dat is ook wel nodig, want de ondernemers die in Heitjes betaald worden, moeten uiteindelijk ook hun leveranciers kunnen betalen in Euro’s. Met behulp van de app werkt dat heel eenvoudig; aan het einde van de week worden alle verzamelde Heitjes automatisch opgestuurd naar de gemeente Heerlen. In ruil daarvoor krijgen de ondernemers de tegenwaarde op hun bankrekening gestort.

Uiteraard is er ook goed nagedacht over de praktische uitvoering. Hoe bewaak je bijvoorbeeld de kwaliteit van het geleverde werk? Bonnema: “Het werk moet natuurlijk wel aan een bepaalde kwaliteit voldoen. Op het moment dat je een bankje gaat verven moet je als burger wel weten dat je de bank eerst moet opschuren en daarna moet lakken met verf van een bepaalde kwaliteit. Wij moeten inschatten hoe lang zo’n klus ongeveer duurt. Aan de hand van foto’s die deelnemers opsturen controleren we de voortgang. Dat zijn allemaal zaken waar we over na moeten denken én die we gaan leren tijdens het project”.

Voor herhaling vatbaar
Er is veel interesse van andere gemeenten voor dit project. De krimpproblematiek die in Heerlen speelt geldt voor veel meer gemeenten aan de “rand” van Nederland. Op de vraag of het project kopieerbaar is voor deze gemeenten houdt Claeessens nog een slag om de arm; “Het project moet nog beginnen he? Maar als het slaagt, hoeven ze in ieder geval het wiel niet meer opnieuw uit te vinden”. En wanneer is het project dan geslaagd voor Claessens? “ Ik zou het een succes vinden op het moment dat veel burgers mee gaan doen. Dat die digitale munt in de stad zijn weg gaat vinden,  met name bij die mensen die het financieel wat moeilijker hebben. Dát zou ik heel erg mooi vinden”.

 

Kijk voor meer informatie over dit project op https://www.heerlen.nl/heitje.html of neem contact op met Pieter Bonnema, p.bonnema@heerlen.nl